Evs kabilesinin Abdüleşheloğulları’na mensup olan Esmâ bint Yezîd Peygamberimize (s.a.v.) ilk biat eden hanımlardandır. Esma Allah Resûlü’nün Elçisi Muâz b. Cebel’in halasının kızıdır. Bey’atürrıdvân’da Peygamberimize (s.a.v.) biat edenler arasındadır.

Esmâ, çok cömert biridir. Efendimize (s.a.v.) devamlı hizmet etmek ve ikramda bulunmak ister. Evinde bulunan yiyecek ve içecekten fırsat buldukça Efendimiz’e (s.a.v.) de gönderir. Zaman zaman Efendimizin hâne-i seâdetine gelir, hanımları mü’minlerin anneleriyle sohbet eder.

Esmâ’nın ilme merâkı, açık sözlülüğü ve düzgün konuşması öne çıkan özelliklerinden bazılarıdır. Hanım sahabeler bir gün zihinlerini meşgul eden bazı konuları Efendimiz’den (s.a.v.) öğrenmek için düzgün konuşması ve cesâretinden dolayı Esmâ’yı temsilci olarak seçer. Esmâ sahâbîlerle birlikte oturmakta olan Hz. Peygambere (s.a.v.) hitâben:

▬ Anam babam sana fedâ olsun yâ Resûlullah! Ben sana kadınların elçisi olarak geldim. Allah seni bütün erkek ve kadınlara peygamber göndermiştir. Biz sana ve senin rabbine îman ettik. Kadın olduğumuz için evlerinizde kapanıp kalmış, nefislerinizi tatmin etmiş ve çocuklarınızı karnımızda taşımışızdır. Siz erkekler ise cuma namazı kılmak, camiye ve cemaate çıkmak, hastaları ziyâret etmek, cenâzelerde bulunmak, birden fazla hacca gitmek gibi hususlarda bize üstünlük sağlamış bulunuyorsunuz. Bütün bunların en önemlisi Allah yolunda cihad etmektir. Fakat siz hac veya umre için yahut düşmanla savaşmak üzere evinizden çıktığınız zaman mallarınızı biz koruruz, iplik eğirip size elbise yaparız, çocuklarınızı besleriz. Buna göre bizler sizin kazandığınız hayır ve sevaplarda size ortak olamaz mıyız?” diyerek veciz bir şekilde söyleyeceklerini söyler. Esmâ’nın bu sözlerini dikkatle dinleyen Resûl-i Ekrem (s.a.v.) ashabına yönelerek:

▬ Siz bir kadından, din konusunda sorduğu bir soruda bundan daha güzel söz işittiniz mi?” buyurarak onun bu cesâretini takdir eder ve güzel hitâbından dolayı iltifatta bulunur. Heyecanla peygamberimizin (s.a.v.) mübârek ağzından çıkanları bekleyen Esmâ’ya dönen Nebi (s.a.v.), sorusuna:

▬ Ey Esmâ, iyi anla ve seni buraya gönderen hanımlara da iyice anlat ki bir kadının kocasıyla güzel geçinip onun hoşnutluğunu kazanması sevap bakımından o saydığın üstünlüklerin hepsine denktir.” buyurarak cevap verir. Bu olaydan sonra Esmâ “hatîbetü’n-nisâ” hanımların hatibi lakabıyla anılır.

Hanım sahabiler Kur’an ve sünnet konusunda erkek sahâbîler gibi bizzat Resûlullah’dan (s.a.v.) eğitim almak isterler. Esmâ, Allah Resûlü’ne gelerek hanımların da eğitim almak istediklerini iletir... Sevgili Peygamberimiz (s.a.v.) bu teklifi olumlu karşılar ve hanımlara özel bir gün tahsis eder. Bu özel günün hâricinde de hanımlar Mescid-i Nebevî’ye gelerek sabah namazı dâhil vakit namazlarına katılır, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hutbe ve vaazlarını dinlerler.

Esmâ bnt. Yezid b. Seken, Hz. Âişe vâlidemizin de bulunduğu bir ortamda Hz. Peygamberimize (s.a.v.) gelerek hayızdan ve cünüplükten nasıl yıkanıp temizleneceğini sorar. Kadınların dini öğrenme hususunda gösterdikleri bu tavrı takdir eden Hz. Âişe:

▬ Şu Ensar kadınları ne iyi kadınlardır! Utanma duygusu onları, dinî (hükümleri) sorup öğrenmekten alıkoymuyor.” buyurur. Utandıkları için bazı konuları Hz. Peygamberimize (s.a.v.) sormaktan çekinen kimseler de bir başkası vasıtasıyla bile olsa muhakkak Allah Resûlü’ne (s.a.v.) ulaşarak dinin söz konusu mesele ile ilgili hükmünü öğrenirler.

Hz. Peygamberimizin (s.a.v.) güzide ashâbı, edep ve hayânın en güzel örneklerini vererek bu hususta bizlere yol göstermişlerdir. Hayâ, onları dinin emirlerini yerine getirmekten alıkoymamış, hayırlı amellerden uzaklaştırmamıştır. Onlar, özellikle dini öğrenme konusunda büyük gayret sarf etmişler, en mahrem konularda dahi erkeğiyle kadınıyla Resûlullah’a danışmaktan geri durmamışlardır. Utanma duygusunun, dinî (hükümleri) sormaya engel olmadığını bizlere aktarmışlardır.

Esmâ, Hz. Peygamberimiz’den (s.a.v.) seksen bir hadis rivâyet etmiştir. Bunların elli beşi Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde ve Kütüb-i Sitte’de bulunmaktadır. “Kim Allah rızâsı için bir mescid yaparsa, Allah da o kimseye cennette bir ev yapar.”

▬ Size insanların en hayırlısını haber vereyim mi?” Ashâb-ı kirâmı:

▬ Evet! Ya Rasûlallah:” dediler. Efendimiz: (s.a.v.):

▬ Allah’ı devamlı zikredenleriniz.” buyurdu. Sonra sözüne devamla:

▬ Sizin en kötülerinizi haber vereyim mi?” diye sordu. Peşinden de:

▬ İşte onlar, Allah rızâsı için birbirlerini seven dostların arasını açanlar, laf götürüp getirerek koğuculuk yapanlardır.” buyurdu.

Esmâ bint Yezîd çeşitli savaşlarda da yer alır. Savaşta da cesâreti ile öne çıkar. Özellikle Yermük Savaşı’nda çadırının direğiyle dokuz Bizans askerini öldürdüğü rivâyet edilir. Ayrıca Hayber Gazvesi ile Mekke’nin fethine katılmıştır.

Esmâ daha sonra Dımaşk’a yerleşir ve orada vefât eder.

            Selâm ve duâ ile…